هەوکردنی جومگەکان، حاڵەتێکە کە دەبێتە هۆی ئازار و ڕەقبوونی جومگەکان. بە تێپەڕبوونی کات، هەوکردنی جومگەکان دەتوانێت مەودای جوڵەی جومگەکانت کەم بکاتەوە، ئەمەش وادەکات ئەنجامدانی کارە سادەکانی وەک شانەی قژت یان بەستنەوەی پێڵاوەکانت قورستر بێت. هەرچەندە چارەسەری یەکجاری هەوکردنی جومگەکان نییە، بەڵام چەندین چارەسەر بەردەستن بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکان و ڕێگریکردن لە تێکچوونی جومگەکان. بەردەوام بە لە خوێندنەوە بۆ ئەوەی زیاتر دەربارەی هەوکردنی جومگەکان بزانیت و چۆن دەتوانیت بە ئاسوودەیی و بەرهەمدار لەگەڵیدا بژیت لەگەڵ تەمەنتدا.
هەوکردنی جومگەکان چیە؟
هەوکردنی جومگەکان زاراوەیەکی گشتییە بۆ ئەو حاڵەتانەی کە کاریگەرییان لەسەر جومگەکان و شانەکانی دەوروبەری هەیە. دوو جۆری باو بریتین لە هەوکردنی ئێسک و جومگە و هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیزم. هەوکردنی ئێسک و جومگەکان نەخۆشییەکی تێکچوونە و کاتێک ڕوودەدات کە ئیسقانەکانی نێوان جومگەکان تێکدەچن. هەوکردنی جومگەکانی ڕۆماتیزم نەخۆشییەکی بەرگری خۆکارە و دەبێتە هۆی ئەوەی سیستەمی بەرگری لەش هێرش بکاتە سەر جومگەکان. بە شێوەیەکی گشتی سەرەتا کاریگەری لەسەر جومگە بچووکەکانی دەست و پێیەکان دەبێت بەڵام دەتوانێت کێشە لە جومگە گەورەکانی وەک شان و ئەژنۆشدا دروست بکات. بە پێچەوانەی هەوکردنی ئێسک و جومگەکان، هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیزم بە تێپەڕبوونی کات خراپتر دەبێت لەگەڵ دەرکەوتنی نیشانە نوێیەکان.
نیشانەکانی هەوکردنی جومگەکان:
باوترین نیشانەی هەوکردنی جومگەکان ئازارە، کە دەتوانێت لە سووکەوە بگۆڕێت بۆ توند. نیشانەکانی تر بریتین لە هەوکردن و ڕەقبوون و ئاوسانی جومگەکان. هەروەها لە هەندێک حاڵەتدا هەوکردنی جومگەکان دەبێتە هۆی ماندوێتی و لەدەستدانی ئارەزووی خواردن و تا. لەوانەیە جومگەکان سوور بن یان ئاوساون بن. هەوکردنی جومگەکان چەندین جۆری جیاوازی هەیە، هەر جۆرەکە کۆمەڵێک نیشانە و نیشانەی تایبەتی خۆی هەیە کە ئاماژەن بۆ دەستنیشانکردن.
نیشانەکانی هەوکردنی ئێسک و جومگە بەهۆی پیری:
- مەودای جووڵەی سنووردار کە دوای دەڕوات جووڵە
- دەنگی کلیککردن لەگەڵ چەمانەوەی جومگەکان
- لاوازی ماسولکەکانی دەوروبەری جومگەکە
نیشانەکانی هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیزم:
- ڕەقبوونی بەیانیان کە دەتوانێت ٣٠ خولەک یان زیاتر بخایەنێت
- سەرەتای لە جومگە بچووکەکانی وەک پێ و دەست
- هەمان جومگەکانی هەردوو لای جەستە تووشی دەبن
- زیاتر لە جومگەیەک کاریگەری لەسەر دروست دەبێت
- ماندوێتی
- تای پلە نزم
هۆکارەکانی هەوکردنی جومگەکان:
هەوکردنی ئێسک و جومگە بەهۆی پیری و ڕۆماتیزم باوترین جۆرەکانی هەوکردنی جومگەکانن. هەوکردنی ئێسک و جومگە بەهۆی لەبەرکردن و دڕانی ئیسقانەکانەوە دروست دەبێت، لەکاتێکدا هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیزم نەخۆشییەکی بەرگری خۆکارە کە تێیدا سیستەمی بەرگری لەش هێرش دەکاتە سەر جومگەکان. هۆکارەکانی تری هەوکردنی جومگەکان بریتین لە برینداربوون و هەوکردن و بۆماوەیی.
دەستنیشانکردنی نەخۆشیەکە:
کۆمەڵێک ڕێگە هەیە بۆ دەستنیشانکردنی هەوکردنی جومگەکان. باوترین ڕێگا بریتییە لە پێداچوونەوە بە مێژووی پزیشکی نەخۆشەکە و ئەنجامدانی پشکنینی جەستەیی. هەروەها ڕەنگە فەرمانی تیشکی ئێکسرەی بکرێت بۆ گەڕان بەدوای تێکچوونی جومگەکاندا. لەوانەیە پشکنینی خوێن بکرێت بۆ گەڕان بەدوای هەوکردن یان کێشەی تر. ئەگەر پێت وایە لەوانەیە تووشی هەوکردنی جومگەکانت بوویت، گرنگە سەردانی پزیشکەکەت بکەیت بۆ دەستنیشانکردنی ورد و پلانی چارەسەرکردن. پزیشکەکەت پرسیار دەربارەی نیشانەکانت دەکات و پشکنینت بۆ دەکات بۆ ئاوسانی جومگەکان، ئازار لە جومگەکان، ناسکی دەوروبەری جومگەکان، لەدەستدانی جوڵە لە جومگەکاندا، تا، یان دابەزینی کێش.
ئەو پشکنینانەی کە دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ زانینی ئەوەی کە ئایا هەوکردنی جومگەکان هەیە یان نا بریتین لە پشکنینی خوێن کە ڕێژەی نیشتنی خانە سوورەکان (ESR) یانCRP))، سکانی MRI کە کۆبوونەوەی شلە لە ناو جومگەکان و دەوروبەری جومگەکاندا نیشان دەدات، تیشکی ئێکسرەی کە گۆڕانکاری نیشان دەدات لە پێکهاتەی ئێسکدا وەک تەسکبوونەوەی بۆشایی جومگەکان (و/یان هەوکردنی ئێسک و جومگە).
کێ تووش دەبێت؟
زۆرتر لە ئافرەتان و کەسانی سەروو تەمەنی ٦٥ ساڵدا ئەم نەخۆشیە، لەگەڵ ئەوەشدا توشی کەسانی هەموو تەمەن و ڕەگەز و ڕەگەزێک دەبێت. هەوکردنی جومگەکان بە شێوەیەکی جیاواز تووشی هەموو کەسێک دەبێت و زۆرجار نیشانەی جیاوازیان هەیە. چەندین جۆری جیاوازی هەوکردنی جومگەکان هەیە کە ڕەنگە پێویستیان بە چارەسەری تایبەت هەبێت.
هۆکاری چییە؟ کۆمەڵێک شت هەن کە ڕەنگە ببنە هۆی ئازاری جومگەکان لەوانە زەبر و زەنگ بەهۆی برینێکەوە وەک کەوتن یان برینداربوونی دووبارەبوونەوەی فشار بەهۆی کاتژمێرە درێژەکانی کارکردن یان چالاکییە وەرزشییەکانی کە لەوانەیە ببێتە هۆی هەوکردن لە دەوری جومگەکان.
ئایا چارەسەر هەیە؟
هیچ چارەسەرێک بۆ هەوکردنی جومگەکان نییە کە بۆ هەتاهەتایە لەکۆڵ ئەم نەخۆشیەت بکاتەوە، بەڵام چارەسەری هەیە کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ نەهێشتنی نیشانەکای وەکە ئازار.
چارەسەرەکانی هەوکردنی جومگەکان
چارەسەری هەوکردنی جومگەکان بەپێی جۆری هەوکردنی جومگەکان دەگۆڕێت. هەندێک لە چارەسەرە باوەکان بریتین لە دەرمان، چارەسەری فیزیایی، دابەزاندنی کێش و نەشتەرگەری.
لە کاتێکدا هیچ چارەسەرێکی تەواو بۆ هەوکردنی جومگەکان نییە، بەڵام ئەم چارەسەرانە دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ کەمکردنەوەی ئازار و باشترکردنی کارکردنی جومگەکان. باشترین چارەسەر بەندە بە تەمەن و توندی نیشانەکان و چ جومگەیەک کاریگەرییان لەسەرە و ئایا حاڵەتی نەخۆشی ترت هەیە یان نا.
چارەسەری فیزیایی دەرکەوتووە کە یەکێکە لە ڕێگا کاریگەرەکان بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکان و پاراستنی تەندروستی جومگەکان لە کەسانی تووشبوو بە هەوکردنی جومگەکان. هەروەها لەوانەیە بتەوێت لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکەیت دەربارەی چارەسەرە بەدیلەکانی وەکو دەرزی لێدان یان یۆگا کە ڕەنگە یارمەتیدەر بن لە بەڕێوەبردنی حاڵەتەکەت.
دەرمانەکان:
- دەرمانی دژە هەوکردنی ناستیرۆید (NSAIDs): وەک ئیبوپڕۆفین و سالیسیلات، یارمەتیدەرە لە بەڕێوەبردنی ئازار و هەوکردن. هەروەها دەتوانرێت دەرمانی NSAID بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر جومگەکان وەک غسول یان جێڵ بەکاربهێنرێت.
- ستیرۆید: پرێدنیسۆن و دەرمانی تری کۆرتیزۆل ئازار و هەوکردن کەم دەکەنەوە لە هەمان کاتدا تێکچوونی جومگەکان خاو دەکەنەوە. دەتوانیت کۆرتیزۆل بە شێوەی زارەکی یان بە دەرزی ڕاستەوخۆ بۆ ناو جومگەی ئازاربەخش بدەیت. نەخۆشی شەکرە و زیادبوونی کێش و لاوازبوونی ئێسک کاریگەری لاوەکی ئەم دەرمانەن.
- DMARDS: ئەم دەرمانانە دەتوانن پەرەسەندنی هەوکردنی جومگەکانی ڕۆماتیزم بوەستێنن و ڕێگری بکەن لە زیانەکانی چاکنەکراوەی جومگەکان و شانەکانی تر. جگە لە DMARDی تەقلیدی، DMARD دروستکراو و ماددە بایۆلۆژییە ئامانجدارەکان هەن. زۆربەی DMARDەکان مەترسی تووشبوونت بە ئیلتیهابی تر بەرز دەکەنەوە، بەڵام کاریگەرییە لاوەکییەکان دەتوانن جیاواز بن لە کاسێک بۆ کەسێکی تر.
نەشتەرگەری:
لەوانەیە بتوانیت نەشتەرگەری بکەیت بۆ گۆڕینی جومگەکەت بە جومگێکی دەستکرد. زۆرترین بەکارهێنانی بۆ ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە بریتییە لە گۆڕینی شان و ئەژنۆ.
ئاڵۆزییەکانی ئەم نەخۆشیە:
ئەگەر هەوکردنی توندی جومگەکانت هەبێت، ڕەنگە ئەنجامدانی ئەرکەکانی ڕۆژانەت قورس بێت، بەتایبەتی ئەگەر کاریگەری لەسەر دەستەکانت یان قۆڵەکانت هەبێت. لەوانەیە ببێتە هۆی ئەوەی کە بە ئاسانی دانیشتن یان بە ئاسوودەیی ڕۆیشتن بۆت قورس بێت. جومگەکان دەتوانن بە تێپەڕبوونی کات ڕێکخستن و شێوەی خۆیان لەدەست بدەن.
ئاڵۆزییەکانی دیکە بریتین لە:
- کەمبوونەوەی جوڵە
- ئەگەری زیادبوونی کێش
- هەوکردن لە بەشەکانی تری جەستەت
- مەترسی بەربونەوە
- کەمبوونەوەی توانای کارکردن
- کاریگەری لەسەر تەندروستی دەروونی
سەرچاوەکان:
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. (2021, September 15). Arthritis. Mayo Clinic. Retrieved July 2022, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/arthritis/symptoms-causes/syc-20350772#:~:text=Arthritis is the swelling and,are osteoarthritis and rheumatoid arthritis.
- Arthritis Foundation. What Is Arthritis? (https://www.arthritis.org/health-wellness/about-arthritis/understanding-arthritis/what-is-arthritis)
- Arthritis National Research Foundation. Types of Arthritis. (https://curearthritis.org/arthritis-types/)
- Centers for Disease Control and Prevention. Factors that Increase Risk of Getting Arthritis. (https://www.cdc.gov/arthritis/basics/risk-factors.htm)
