ڕیخۆڵە کوێرە کە ئەندامێکە لە لای ڕاستی سکدا هەیە و بەستراوەتەوە بە ڕیخۆڵە گەورەوە. ئەرکەکەی بە باشی تێنەگەیشتووە؛ بەڵام پێدەچێت وەک بەشێک لە سیستەمی بەرگریت کاربکات کاتێک منداڵیت، بەڵام کاتێک گەورە بوویت وازی لێدەهێنێت. بەزۆری ئازارەکە لە دەوری سک دەست پێدەکات و دواتر دەچێتە لای ڕاست. هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە حاڵەتێکی فریاگوزاری پزیشکییە کە ڕەنگە پێویستی بە نەشتەرگەری هەبێت بۆ لابردنی ڕیخۆڵە کوێرە هەوکراوەکە. ئەگەر چارەسەر نەکرێت، ڕەنگە ڕیخۆڵە کوێرە هەوکراوەکان بتەقێت و کێشەی جددیتر دروست بکات. هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە دەتوانێت لە هەر تەمەنێکدا ڕووبدات، هەرچەندە زیاتر لە نێوان تەمەنی ١٠-٣٠ ساڵیدا ڕوودەدات.
هۆکارەکانی:
هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە ڕوودەدات ئەگەر ڕیخۆڵە کوێرە گیرا یان گیر بخوات ڕوودەدات، ئەمەش لە بەرامبەردا دەبێتە هۆی هەوکردن و هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە. کاتێک هەوکردن دەبێت، ڕیخۆڵە کوێرە هێواش هێواش گەورەتر دەبێت و تەنانەت لەوانەیە بپچڕێت.
هەندێک شت کە دەتوانن ڕێگری لە ڕیخۆڵە کوێرە بکەن یان لەناوی چەق ببن بریتین لە:
- پیسایی ڕەقبوو
- گەورەبوونی گرێ لیمفاوییەکان
- مشەخۆرەکان
- برین
- وەرەمەکان
هۆکارەکانی تر کە دەتوانن ببنە هۆی هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە بریتین لە:
- نەخۆشیی هەوکردنی ڕیخۆڵە
- برینداربوونی سک یان زەبر و زەنگ
- هەوکردنی سک یان کۆئەندامی هەرس
کێن ئەوانەی مەترسی تووشبونیان هەیە:
هەرچەندە هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە دەتوانێت لە هەر تەمەنێکدا ڕووبدات، بەڵام ئەمانەی خوارەوە مەترسین کە ئەگەری هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە زیاد دەکەن:
- تەمەنی ١٠-٣٠ ساڵ
- مێژووی خێزانی هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە
- ڕەگەزی نێر
نیشانەکان:
یەکەم نیشانەی هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە بەزۆری ئازارە لە دەوری ناوکی سک کە ڕەنگە هێواش هێواش بچێتە خوارەوەی لای ڕاستی سکت. زۆرجار ئەم نیشانەیە لەناکاو دەست پێدەکات و بە تێپەڕبوونی کات خراپتر دەبێت.
ئەم ئازارە دەتوانێت ئەم تایبەتمەندیانەی خوارەوەی هەبێت:
- خراپتر دەبێت لەگەڵ جووڵە، کۆکە، پژمین، یان هەناسەدانی قووڵ
- توند بێت
- لە ماوەی چەند کاتژمێرێکدا خراپتر دەبێت
نیشانەکانی تر بریتین لە:
- هێڵنج دان و ڕشانەوە
- لەدەستدانی ئارەزووی خواردن
- قەبزی
- سکچوون
- ئاوسانی ورگ
- بێتوانایی لە تێپەڕاندنی غاز
- تای پلە نزم
- هەرس نەکردن
دەستنیشانکردنی نەخۆشیەکە:
پزیشکەکەت هەندێک پسیارت لەێ دەکات، و وەرگرتنی مێژووی تەندروستی ڕابردووت و پشکنینی جەستەیی دەست پێدەکات.
پاشان لەوانەیە پزیشکەکەت پێویستی بە هەندێک پشکنین هەبێت بۆ ئەوەی یارمەتیان بدات لە دەستنیشانکردنی هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە، کە بریتین لە:
- پشکنینی خوێن: ئەمەش بۆ ئەوەیە بزانیت ڕێژەی خڕۆکە سپییەکانی خوێنت بەرزە یان نا، ئەمەش ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ ئەوەی هەوکردنێک لە جەستەتدا هەبێت.
- پشکنینی میز: ئەم پشکنینە بۆ دڵنیابوونە لەوەی هۆکاری ئازارەکەت بەردی گورچیلە یان هەوکردنی بۆری میز نییە.
- پشکنینی وێنەگرتن: هەروەها لەوانەیە پزیشکەکەت بیەوێت هەندێک پشکنینی وێنەگرتن بکات وەک تیشکی ئێکسرەی سک، سۆنەری سک، تۆمۆگرافی کۆمپیوتەریی (CT)، یان رەنین(MRI) بۆ یارمەتیدانی پشتڕاستکردنەوەی هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە یان دۆزینەوەی هۆکاری دیکە بۆ ئازارەکەت.
چارەسەر:
هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە حاڵەتێکی فریاگوزاری پزیشکییە. بە ئەگەرێکی زۆرەوە ڕیخۆڵە کوێرە دەتەقێت و دەبێتە هۆی هەوکردنێکی کوشندە. بەهۆی ئەمەوە نزیکەی هەمیشە پزیشکەکەت پێشنیاری ئەوەت بۆ دەکات کە ڕیخۆڵە کوێرە بە نەشتەرگەری دەربهێنیت. پێش نەشتەرگەری، سەرەتا پزیشک دژە بەکتریا لە ڕێگەی خوێنبەرەوە دەتداتێ بۆ ئەوەی هەوکردنەکە بوەستێت. لە حاڵەتە سووکەکاندا، ڕەنگە دژە بەکتریاکان کێشەکە چارەسەر بکەن بەبێ ئەوەی پێویست بە نەشتەرگەری بکات.
بە بەکارهێنانی لاپارۆسکۆپی یان نەشتەرگەری کراوە، دەتوانرێت ڕیخۆڵە کوێرە دەربهێنرێت، بەپێی حاڵەتەکە.
نەشتەرگەری کراوە (لاپارۆتۆمی): بێهۆشکردنت بۆ دابین دەکرێت. لای ڕاستی خوارەوەی سکت بڕینێک وەردەگرێت. ڕیخۆڵە کوێرە لەلایەن پزیشکی نەشتەرگەرییەوە دوای دیاریکردنی شوێنی دەرهێنراو لادەبرێت. لەوانەیە بۆرییەکی بچووک بخرێتە ناوەوە بۆ لابردنی چڵک و شلەکانی تری جەستە ئەگەر ڕیخۆڵە کوێرە تەقیبێت. کاتێک پزیشکی نەشتەرگەریەکەت پێی وایە هەوکردنەکە کەم بووەتەوە، چەند ڕۆژێکی تر شانتەکە لادەبرێت.
ڕێکاری لاپارۆسکۆپی: بێهۆشکردنت بۆ دابین دەکرێت. لەم ڕێکارەدا لاپارۆسکۆپ و چەندین بڕینی بچووک بەکاردەهێنرێت بۆ بینینی ناوەوەی سکت. چەند بڕینێکی بچووک بۆ دانانی ئامێرەکانی نەشتەرگەری بەکاردەهێنرێت. بڕینێکی تر بۆ دانانی لاپارۆسکۆپەکە بەکاردەهێنرێت. تەنانەت ئەگەر ڕیخۆڵە کوێرە پچڕابێت، دەتوانرێت زۆرجار لاپارۆسکۆپی ئەنجام بدرێت.
ئاڵۆزییەکانی ئەم نەخۆشیە:
ئەگەر هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە لە کاتی خۆیدا چارەسەر نەکرێت، لەوانەیە بتەقێتەوە و ببێتە هۆی ئاڵۆزییەکان.
ئەم ئاڵۆزیانە بریتین لە:
هەوکردنی پەریتۆن: کاتێک ڕیخۆڵە کوێرە دەتەقێت، بەڵغەم و بەکتریا و پیسایی دەڕژێتە ناو سکتەوە. ئەمەش دەبێتە هۆی هەوکردنی پەریتۆن کە هەوکردنێکی جددییە و تەنانەت ئەگەر چارەسەر نەکرێت ڕەنگە ببێتە هۆی مردن.
دومەڵ: ئەگەر ڕیخۆڵە کوێرەکانت بتەقێت، دەتوانیت تووشی دومەڵ ببیت. زۆربەی کاتەکان پزیشکی نەشتەرگەری لە ڕێگەی دیواری سکتەوە کاتێتەرێک دەخاتە ناو بۆڵەکەوە. بۆ چارەسەرکردنی هەوکردنەکە دەرمانی دژە بەکتریا وەردەگریت و بۆرییەکە بۆ ماوەیەک لە شوێنی خۆیدا دەهێڵرێتەوە.
ئیلتیهاببوونی خوێن: ئەمەش بریتییە لە بەکتریا کە لە دومەڵەکەوە بڵاودەبێتەوە بۆ ناو خوێنەکەت و بۆ ناو بەشەکانی تری جەستەت. سپێسیس هەوکردنێکی بەربڵاوە لە زۆرێک لە ئەندامەکانتدا. هەروەها ئەمە حاڵەتێکی جددییە کە ئەگەر چارەسەر نەکرێت، ڕەنگە ببێتە هۆی مردن.
خۆپاراستن:
تا ئێستا هیچ ڕێگەیەکی ناسراو نییە بۆ ڕێگریکردن لە هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە. بەڵام پێشنیار دەکرێت کە هەوکردنی ڕیخۆڵە کوێرە کەمتر لەو کەسانەدا ڕووبدات کە خۆراکی ڕێک و پێکی ئەو خۆراکانە دەخۆن کە ڕیشاڵی زۆریان تێدایە، وەک سەوزە و میوە.
سەرچاوەکان:
- U.S. Department of Health and Human Services. (n.d.). Appendicitis. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Retrieved July 2022, from https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/appendicitis
- Rushing A;Bugaev N;Jones C;Como JJ;Fox N;Cripps M;Robinson B;Velopulos C;Haut ER;Narayan M; (n.d.). Management of acute appendicitis in adults: A practice management guideline from the Eastern Association for the surgery of trauma. The journal of trauma and acute care surgery. Retrieved July 2022, from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30908453/
- Appendicitis – statpearls – NCBI bookshelf. (n.d.). Retrieved July 2022, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493193/
- Appendicitis. Johns Hopkins Medicine. (2021, December 9). Retrieved July 2022, from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/appendicitis
