ئاکالاسیا نەخۆشییەکی دەگمەنی سورێنچکە کە قووتدانی شلەمەنی و خۆراکەکان قورس دەکات. سورێنچک بریتیە لە بۆری خۆراک کە خواردن و شلەکە لە دەمتەوە وەردەگرێت و دەیگەیەنێتە گەدەت. لە ئاکالاسیادا دەمارەکانی سورێنچک زیانیان پێدەگات و کارەکانی بە باشی دەوەستێنن. ئەمەش دەبێتە هۆی مانەوەی خۆراک و شلەمەنیەکان لە سورێنچکدا یان دەنێردرێتەوە بۆ ناو دەم و فڕێ بدرێتە دەرەوە. ئەمە نەخۆشییەکی جددییە و ڕەنگە بە تێپەڕبوونی کات خراپتر بێت. چارەسەری یەکجاری ئاکالاسیا نییە، بەڵام چارەسەر بەردەستن.
هۆکارەکانی:
کاتێک نان دەخۆیت ئەو خۆراک و شلەیەی کە بە سورێنچکەکەتدا تێدەپەڕێت دەگاتە شوێنی یەکگرتنی سورێنچک و گەدە. ئەم یەکگرتنە لە بارودۆخی ئاساییدا لەلایەن ماسولکەیەکەوە دادەخرێت کە پێی دەوترێت ئیسفەنجەری خوارەوەی سورێنچک (LES)، وە کاتێک خۆراک یان شلە لە سورێنچکەوە دەچێتە گەدەتەوە ئارام دەبێتەوە. لە ئاکالاسیادا ئەم ماسولکەیە ناکرێتەوە کاتێک خۆراک دەگاتە شوێنی یەکگرتنەکە، ئەمەش دەبێتە هۆی گیربوونی خۆراک یان شلە لە سورێنچکەکەتدا و تەنانەت لە دەمتەوە فڕێ بدرێتە دەرەوە.
هێشتا هۆکارە دیاریکراوەکانی ئاکالاسیا پێناسە نەکراون. بەڵام زۆرێک لە تیۆرییەکان لەلایەن توێژەرانەوە پێشنیار کراون و پەیوەستن بە ئاکالازیاوە. لێرەدا چەند هۆکارێک دەخەینەڕوو:
- جینات یان هۆکاری بۆماوەیی
- هەوکردنی ڤایرۆسی کە دەبێتە هۆی هێرشی بەرگری خۆکار بۆ سەر خانەکانی دەماری سورێنچک
- هەوکردنی تر
- تێکچوونی خانەکانی دەماری سورێنچک
نیشانەکان:
نیشانەکانی ئاکالاسیا بە هێواشی دەست پێدەکات و بە تێپەڕبوونی کات خراپتر دەبێت. ئاچالاسیا وا دەکات قووتدان قورس بێت و هەست بکەیت وەک ئەوەی خۆراک یان شلە لە قوڕگتدا گیر بووە.
نیشانەکانی تر بریتین لە:
- گەڕانەوەی خۆراک و شلە
- ئازاری سنگ کە دێت و دەڕوات و ئازارەکە لەوانەیە زۆر بێت
- دڵەکزێ
- خنکاندن و کۆکە لە شەودا
- وردە وردە کێشی لەش دابەزێت
- ڕشانەوە
- نزگەرە
- هەوکردنی سنگ
چۆنیەتی دەستنیشانکردنی نەخۆشیەکە:
ئەگەر پزیشکەکەت پێی وایە کە لەوانەیە تووشی ئاکالاسیا بوویت، لەوانەیە داوای هەندێک پشکنین بکات بۆ پشتڕاستکردنەوەی دەستنیشانکردنەکەیان. ئەم پشکنینانە لەوانەیە بریتی بن لە:
ئێکس ڕی: دوای ئەوەی شلەیەکی گچکەدار دەخۆیت کە ناوپۆشی ناوەوەی کۆئەندامی هەرسەکەت دەگرێتەوە و پڕی دەکاتەوە، تیشکی ئێکس ئەنجام دەدرێت. ڕەنگە سورێنچک و گەدە و ڕیخۆڵەی سەرەوەت هەموویان بە شێوەی سیلۆیەت لەلایەن پزیشکەکەتەوە ببینرێن بەهۆی ڕوپۆشەکەوە. هەروەها ڕەنگە ڕێنماییت بکرێت کە حەبی باریۆم بخۆیت، کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ئاماژەدان بەوەی کە ئایا سورێنچکەکەت گیراوە یان نا.
پەستانپێوانی سورێنچک: ئەم پشکنینە کاتی و هێز و شلبوونەوەی ئیسفەنجەری خوارەوەی سورێنچک و هەروەها ماسولکەی سورێنچکەکەت هەڵدەسەنگێنێت. ئاکالاسیا پشتڕاست دەکرێتەوە کە LES شکست دەهێنێت لە ئارامبوونەوە دوای قووتدان و نەبوونی کرژبوونی ماسولکەکان بەدرێژایی دیوارەکانی سورێنچک. تاقیکردنەوەی “ستاندارد زێڕین” بۆ دەستنیشانکردنی ئاکالاسیا ئەم تاقیکردنەوەیە.
ئەندۆسکۆپی: ئامێرێکی بچووک و نەرم و نیان کە پێی دەوترێت ئەندۆسکۆپ دەخرێتە خوارەوەی قوڕگت بۆ ئەوەی پیشەیی پزیشکی دیمەنێکی ڕوونی گەدەت و ئەڵقەیەکی ماسولکە و ناوپۆشی سورێنچک ببینێت.
چارەسەرەکان:
چارەسەری ئاکالاسیا نییە، لەگەڵ ئەوەشدا هەندێک چارەسەر یارمەتیدەر دەبن بۆ نیشانەکانی و ئارامکردنەوەی ئیسفەنجەری خوارەوەی سورێنچک، ڕێگا بە خواردن و شلەمەنیەکان دەدات بە ئاسانی تێیدا تێپەڕن. چارەسەرەکان دەتوانن نەشتەرگەری وچارەسەری ئاسایی بن.
هەندێک لە چارەسەرەکان بریتین لە:
چارەسەرە غەیرە نەشتەرگەرییەکان بریتین لە:
بۆتۆکس (دەرزی بۆتولینۆم): بە دەرزی بۆتۆکس بە بەکارهێنانی ئەندۆسکۆپ، دەکرێت ئەو ئەڵقە ماسولکەییە ئارام بکرێتەوە کە ڕێگە بە خواردن دەدات بچێتە ناو گەدەتەوە. دەرزی بۆتۆکس کاردەکاتە سەر ئەو خانە دەمارانەی کە وا لە ئیسفەنجەری خوارەوەی سورێنچک دەکەن، بەم هۆیەوە کارکردنی ڕێگری دەکات. دەبێت دووبارە بکرێتەوە هەرچەندە زۆرجار کاریگەرییەکانی چەند مانگێک یان ناوبەناو تەنانەت چەند ساڵێک دەخایەنێت. ئەمە بە شێوەیەکی گشتی بێ ئازارە و دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ دابینکردنی ڕزگاربوونێکی کورتخایەن بۆ ئەو کەسانەی کە ناتوانن جۆرەکانی تری چارەسەر وەربگرن.
فراوانکردنی باڵۆن (Balloon Dilation): لەم چارەسەرە نا نەشتەرگەرییەدا دەرمانێکی هێورکەرەوەی سووکت پێدەدرێت لەکاتێکدا باڵۆنێکی تایبەت دروستکراو لە ڕێگەی LESەوە دادەنرێت و باڵۆنەکە فراوان دەکرێت. لە ئەنجامی چارەسەرەکەدا، ئیسفەنجەری ماسولکەکانت ئارام دەبێتەوە، ئەمەش ڕێگە بە تێپەڕبوونی خۆراک دەدات بۆ ناو گەدەت. لەو نەخۆشانەی کە نەشتەرگەرییان بۆ سەرکەوتوو نەبووە، فراوانکردنی باڵۆن بە شێوەیەکی گشتی ڕێڕەوی سەرەکی کارکردنە. بۆ ئەوەی کێشەکانت بە تەواوی نەهێڵیت، ڕەنگە پێویستت بە چارەسەری فراوانکردنی زۆر بێت، دواتر چەند ساڵ جارێک چارەسەری وەرزی بۆ بکرێت.
دەرمانەکان: دەتوانرێت هەندێک دەرمان پێش نەشتەرگەری بەکاربهێنرێت یان ئەگەر نەخۆشەکە نەشتەرگەری پێ باشتر نەبێت یان کاتێک چارەسەرەکانی پێشتر باسکراون کارناکەن. پێش ژەمێک دەتوانیت دەرمانی شلکەرەوەی ماسولکەکان وەک نایترۆگلیسیرین یان نیفیدیپین بخۆیت. ئەم دەرمانانە کاریگەری لاوەکی توندیان هەیە و سوودی چارەسەری کەمیان هەیە. ئەم چارەسەرە بە دەگمەن کاردەکات و ئەوەندە بە دەگمەن لەلایەن پزیشکەکەتەوە بۆت دەنووسرێت.
چارەسەرە نەشتەرگەرییەکان بریتین لە:
برینی ماسولکەی هێلەر (Heller myotomy): ڕیشاڵی ماسولکەیی لە ئەڵقەی ماسولکەدا کە ڕێگە بە خۆراک دەدات بچێتە ناو گەدەتەوە دەبڕدرێت لەکاتێکدا لەژێر دەرمانی بێهۆشکەری گشتیدایت. لەوانەیە قووتدان ئاسانتر بکات.
ماسولکەی ئەندۆسکۆپی پەرۆراڵ (POEM): لە نەشتەرگەری POEMدا، پزیشکی نەشتەرگەری بڕینێک لە ناوپۆشی ناوەوەی سورێنچکەکەتدا دەکات بە بەکارهێنانی ئەندۆسکۆپێک کە لە ڕێگەی دەمتەوە دەخرێتە خوارەوە و بۆ خوارەوەی ملت. دواتر پزیشکی نەشتەرگەری ماسولکەی کۆتایی خوارەوەی ئیسفەنجەری سورێنچک دەبڕێت، زۆر وەک لە ماسولکەکانی هێلەردا. بۆ یارمەتیدان لە دوورکەوتنەوە لە GERD، ڕەنگە POEM بە تێکەڵکردن لەگەڵ یان ڕاستەوخۆ دوای فۆندۆپیکەیشن بەکاربهێنرێت. دوای نەشتەرگەرییەکە، هەندێک لەو کەسانەی کە POEM یان هەیە و هەروەها GERD یان هەیە بە دەرمانی زارەکی ڕۆژانە چارەسەر دەکرێن.
سەرچاوەکان:
- National Organization for Rare Disorders. Achalasia. (https://rarediseases.org/rare-diseases/achalasia/)
- Momodu I. StatPearls. Achalasia. (https://www.statpearls.com/articlelibrary/viewarticle/17083/)
- Achalasia – StatPearls – NCBI Bookshelf. (n.d.). Retrieved July 2022, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519515/
- Achalasia and esophageal motility disorders: The Patient Guide to Heart, Lung, and esophageal surgery. Achalasia and Esophageal Motility Disorders | The Patient Guide to Heart, Lung, and Esophageal Surgery. (n.d.). Retrieved July 2022, from https://ctsurgerypatients.org/lung-esophageal-and-other-chest-diseases/achalasia-and-esophageal-motility-disorders
- Achalasia. NORD (National Organization for Rare Disorders). (2020, August 14). Retrieved July 3, 2022, from https://rarediseases.org/rare-diseases/achalasia/
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. (2022, March 5). Achalasia. Mayo Clinic. Retrieved July 2022, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/achalasia/symptoms-causes/syc-20352850
