نەخۆشی ەمۆکی دوولووتکەیی نەخۆشییەکی دەروونییە و دەبێتە هۆی ئەوەی مرۆڤەکان تووشی گۆڕانکارییەکی زۆر لە باری دەروونیدا ببن. ئەو کەسانەی کە تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بوون لەوانەیە لە هەستکردن بە بەرزی و وزەیەکی زۆرەوە (کە بە ماوەی مانیکی ناسراوە) بۆ هەستکردن بە زۆر نزم و دابەزین و خەمۆکی (کە بە ماوەی خەمۆکی ناسراوە) بگۆڕدرێن. نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی دەتوانێت حاڵەتێکی زۆر لاوازکەر بێت، ئەمەش وا دەکات کە مرۆڤەکان لە ژیانی ڕۆژانەیاندا کارەکانیان قورس بێت.
نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بە ٢ شێوە روودەدات: جۆری یەکەم و جۆری دووەم، جۆری یەکەمی بە حاڵەتی مانیکی دەناسرێتەوە کە لانیکەم بۆ ماوەی ٧ ڕۆژ دەخایەنێت، یان بە حاڵەتی مانیکی کە ئەوەندە توندە کە پێویستی بە مانەوەیە لە نەخۆشخانە. جۆری دووەمی نەخۆشی بە کورتتر و کەمتر توندتر دەناسرێتەوە، لەگەڵ حاڵەتەکانی خەمۆکی زیاتر ڕوودەدەن.
پێدەچێت نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بەهۆی تێکەڵەیەک لە هۆکارە بۆماوەییەکان و هۆکارە ژینگەییەکانەوە بێت. ئەو کەسانەی کە پێشینەی خێزانی تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بوون، ئەگەری تووشبوونیان زیاترە بۆ خۆیان ئەو حاڵەتە. وە، ئەو کەسانەی کە تووشی ڕووداوی فشار یان زەبربەخشی ژیان دەبن، ئەگەری تووشبوونیان زیاترە.
چارەسەری یەکجاری نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی نییە، بەڵام حاڵەتێکە چارەسەری هەیە. چارەسەرکردن بە شێوەیەکی گشتی پێکدێت لە دەرمان و چارەسەری دەروونی. ئەو کەسانەی تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بوون دەتوانن بە چارەسەری دروست ژیانێکی تەندروست و پڕ لە خۆشی بەڕێوەببەن.
جۆرەکانی:
نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی یەکەم بە ماوەی بەرزبوونەوەی باری دەروونی زۆر دەناسرێتەوە، کە پێی دەوترێت مانیا. ئەم ئەڵقانەی مانیا دەتوانن بۆ چەند ڕۆژێک یان تەنانەت چەند هەفتەیەک بەردەوام بن و زۆرجار ڕەفتارێکی مەترسیداریان لەگەڵدایە. لە کاتی مانیا، ئەو کەسانەی کە تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی یەکەم بوون، لەوانەیە تووشی وەهم و خەونبینین ببن. نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی جۆری I بە توندترین جۆر دادەنرێت.
نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی دووەم هاوشێوەی جۆری یەکەمە، بەڵام ماوەکانی مانیا کەمتر توندڕەون. لەبری ئەوە، ئەو کەسانەی کە تووشی جۆری دووەم بوون، تووشی ماوەی کەمبوونەوەی دەروونی دەبن، کە بە نیشانە کەمتر توندەکان دەناسرێتەوە. هەرچەندە نیشانەکانی مانیا بەو ڕادەیە توند نین، بەڵام ئەو کەسانەی کە تووشی جۆری دووەم بوون هێشتا دەتوانن تووشی ماوەکانی خەمۆکی توند ببن.
نەخۆشی سایکلۆتایمیک جۆرێکی کەمتر توندی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەییە. ئەو کەسانەی کە نەخۆشی سایکلۆتایمیکیان هەیە تووشی ماوەی مانیا و خەمۆکی سووک دەبن، کە دەتوانێت بۆ چەند مانگێک یان تەنانەت ساڵانێک بەردەوام بێت. هەرچەندە نیشانەکان بەقەد ئەو نیشانانە توند و درێژ نین کە ئەو کەسانەی تووشی جۆری یەکەم و دووەم بوون، بەڵام هێشتا نەخۆشی سایکلۆتیمیک دەتوانێت بێزارکەر و ماندیکەر بێت.
پێویستە پزیشک دەستنیشان بکات کە کەسێک چ جۆرە نەخۆشییەکی خەمۆکی دوولووتکەیی هەیە، ئەویش ئەگەر هەیبێت، چۆنکە زۆر رەفتار هەن کە وەکو نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیین بەڵام هەونین.
نیشانەکان:
نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی نەخۆشییەکی ئاڵۆزە و نیشانەکانی لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر زۆر جیاوازن. هەندێک کەس کە تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بوون تەنها نیشانە سووکەکانیان هەیە، لەکاتێکدا هەندێکی تر لەوانەیە حاڵەتەکانیان ئەوەندە توند بێت کە پێویستیان بە مانەوەیە لە نەخۆشخانە بێت.
باوترین نیشانەکانی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بریتین لە:
ماوەی مانیک:
- هەستکردن بە خۆشییەکی زۆر
- کەمبوونەوەی پێویستی بە خەوتن
- زیاتر لە ئاسایی قسەکردن
- هەستکردن بە نائارامی زۆر
- بە ئاسانی سەرقاڵ بوون
- زیادبوونی هەستکردن بە گرنگیدان بە خۆت
- بەشداریکردن لە ڕەفتارە مەترسیدارەکان
ماوەی خەمۆکی:
- هەستکردن بە بێهیوایی، دڵتەنگی، یان بەتاڵی
- هەبوونی کەمبوونەوەی وزە یان پاڵنەر
- زۆر یان کەم خەوتن
- ئەزموونکردنی گۆڕانکاری لە ئارەزووی خواردن
- هەستکردن بە بێ بەها یان تاوانباری
- کێشەی بیرکردنەوە یان تەرکیزکردن
- بیرکردنەوە لە مردن یان خۆکوشتن
هەموو کەسێک کە تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بووە، تووشی هەردوو حاڵەتی مانیکی و خەمۆکی نابێت. هەندێک کەس تەنها ماوەی مانیکییان دەبێت، هەندێکی تر تەنها تووشی ماوەی خەمۆکی دەبن.
هۆکارەکانی:
نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی زۆر ئاڵۆزە و هێشتا زۆر شت هەیە کە لەبارەیەوە نازانرێت. بەڵام توێژەران چەند هۆکارێکیان دەستنیشان کردووە کە ڕەنگە بەشداربن لە هۆکاری نەخۆشیەکە. لەوانە:
هۆکارە بۆماوەییەکان: پێدەچێت نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی پێکهاتەیەکی بۆماوەیی بەهێزی هەبێت. ئەگەر ئەندامێکی خێزانەکەت هەبێت کە تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بووە، ئەوا ئەگەری ئەوە زیاترە کە خۆت تووشی ئەو حاڵەتە ببیت.
هۆکارە ژینگەییەکان: ڕەنگە هەندێک هۆکاری ژینگەیی ببنە هۆی دەستپێکردنی نەخۆشیەکە. ئەمانە دەتوانن ڕووداوە سترێسییەکانی ژیان لەخۆ بگرن، وەک مردنی کەسێکی ئازیز یان جیابوونەوە.
پێکهاتەی مێشک: هەندێک بەڵگە هەیە کە ئەو کەسانەی تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بوون لەوانەیە جیاوازی لە پێکهاتەی مێشکیان هەبێت. لەوانەیە ئەمەش بەهۆی هۆکارە بۆماوەییەکانەوە بێت، یان لەوانەیە لە ئەنجامی ئەو گۆڕانکاریانە بێت کە لە قۆناغە سەرەتاییەکانی گەشەکردندا ڕوودەدەن.
دەستنیشانکردنی نەخۆشیەکە:
یەک پشکنین یان شێوازێک نییە کە بتوانێت نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی دەستنیشان بکات. دەستنیشان کردنی نەخۆشیەکە بەزۆری مێژووی پزیشکی، پشکنینی جەستەیی، پشکنینی تاقیگەیی و هەڵسەنگاندنی دەروونی لەخۆدەگرێت. هەڵسەنگاندنی دەروونی لەوانەیە باسکردن لە نیشانەکان، پێداچوونەوە بە مێژووی خێزان و پزیشکی، و یەک یان چەند هەڵسەنگاندنێکی ستانداردی تەندروستی دەروونی لەخۆبگرێت.
دەستووری دەستنیشانکردن و ئاماری نەخۆشییە دەروونییەکان (DSM-5) کە لەلایەن کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکییەوە بڵاوکراوەتەوە، باوترین ئامرازی دەستنیشانکردنی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیییە. بۆ ئەوەی کەسێک تووشی نەخۆشیەکە بێت، دەبێت ئەو پێوەرانە بەدی بکات کە لە DSM-5 دا هاتووە.
چارەسەرکانی:
نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی چەندین جۆری جیاوازی چارەسەر بەردەستە. ڕەنگە هەندێک کەس تەنها پێویستیان بە دەرمان هەبێت بۆ کۆنترۆڵکردنی نیشانەکانیان، لەکاتێکدا هەندێکی تر پێویستیان بە تێکەڵەیەک لە دەرمان و چارەسەرکردن هەبێت. گرنگترین شت ئەوەیە کە پلانی چارەسەرکردن بدۆزیتەوە کە بۆت کاریگەری هەبێت.
دەرمان: چەند جۆرێکی جیاواز لە دەرمان هەیە کە دەتوانرێت بۆ چارەسەری نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بەکاربهێنرێت. زۆرجار دەرمانی دژە خەمۆکی دەنووسرێت بۆ یارمەتیدانی سەقامگیرکردنی گۆڕانی باری دەروونی. هەروەها جێگیرکەری باری دەروونی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کۆنترۆڵکردنی گۆڕانی توندی باری دەروونی. دەرمانی دژە دەروونی ڕەنگە پێویست بێت بۆ هەندێک کەس کە تووشی نەخۆشی بایپۆلەر بوون. دەرمانەکانی تر بریتین لە دەرمانی دژە دڵەڕاوکێ و دژە خەمۆکی-دژە دەروونی.
چارەسەری دەروونی: زۆرێک لەو کەسانەی تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بوون سوود لە چارەسەری دەروونی وەردەگرن. چارەسەری ڕەفتاری مەعریفی دەتوانێت یارمەتی خەڵک بدات بیرکردنەوە و ڕەفتارەکانیان بەڕێوەببەن. چارەسەری ڕیتمی نێوان کەسی و کۆمەڵایەتی دەتوانێت یارمەتی ئەو کەسانە بدات کە تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بوون بۆ پاراستنی پەیوەندییەکی تەندروست و پابەندبوون بە ڕۆتینێکی ڕۆژانە. هەروەها چارەسەری خێزانیش دەتوانێت سوودی هەبێت.
گۆڕینی شێوازی ژیان: هەروەها گۆڕانکاری لە شێوازی ژیاندا هەیە کە دەتوانێت یارمەتی ئەو کەسانە بدات کە تووشی نەخۆشی خەمۆکی دوولووتکەیی بوون. ئەنجامدانی وەرزشی بەردەوام و خواردنی خۆراکی تەندروست و خەوتنی پێویست هەموو ئەمانە گرنگن. دوورکەوتنەوە لە خواردنەوە کحولیەکان و ماددە هۆشبەرەکانیش گرنگە.
سەرچاوەکان:
- U.S. Department of Health and Human Services. (n.d.). Bipolar disorder. National Institute of Mental Health. Retrieved July 2022, from https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder
- Bipolar and related disorders. In: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-5. 5th ed. Arlington, Va.: American Psychiatric Association; 2013.
- What is bipolar disorder? Mind. (n.d.). Retrieved July 2022, from https://www.mind.org.uk/information-support/types-of-mental-health-problems/bipolar-disorder/about-bipolar-disorder/
- What are bipolar disorders? Psychiatry.org – What Are Bipolar Disorders? (n.d.). Retrieved July 2022, from https://psychiatry.org/patients-families/bipolar-disorders/what-are-bipolar-disorders
- Bipolar disorder. NAMI. (n.d.). Retrieved July 2022, from https://www.nami.org/About-Mental-Illness/Mental-Health-Conditions/Bipolar-Disorder
- About bipolar disorder. International Bipolar Foundation. (2021, October 26). Retrieved July 2022, from https://ibpf.org/about-bipolar-disorder/
- Bipolar disorder. Bipolar disorder – Better Health Channel. (n.d.). Retrieved July 2022, from https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/bipolar-disorder#treatment-for-bipolar-disorder
