زیادبوونی غودەی دەرەقی کە بە غودەی دەرەقی زۆر چالاک ناسراوە، حاڵەتێکە کە غودەی دەرەقی زۆر هۆرمۆن بەرهەم دەهێنێت. ئەم هۆرمۆنانە کۆنتڕۆڵی چۆنیەتی بەکارهێنانی وزەی جەستەت دەکەن. کاریگەری لەسەر میتابۆلیزم، لێدانی دڵ، پلەی گەرمی جەستەت و زۆر شتی تر دەبێت. کاتێک هۆرمۆنی تایرۆید زۆر لە جەستەدا هەبێت، هەموو شتێک خێراتر دەبێت. ئەمەش دەبێتە هۆی کۆمەڵێک نیشانە کە ڕەنگە کاریگەری لەسەر ژیانی ڕۆژانەت هەبێت، لە دڵەڕاوکێ و لێدانی خێرای دڵەوە تا دابەزاندنی کێش و ئارەقکردنەوە. تێگەیشتن لە حاڵەتەکە دەتوانێت یارمەتیت بدات زوو بیناسیتەوە و هەنگاو بنێت بۆ چارەسەری لەلایان پزیشکەوە بە شێوەیەکی کاریگەر.
نیشانەکان
زۆرجار نیشانەکانی زیادبوونی غودەی دەرەقی وردە وردە دەردەچن، بەڵام بە تێپەڕبوونی کات دەتوانێت زیاتر هەست پێبکرێت. نیشانە باوەکانی بریتین لە:
- دابەزاندنی کێش بە شێوەیەکی ناڕوون تەنانەت لەکاتی خواردنی باشیشدا
- لێدانی دڵ خێرا یان ناڕێکی لێدانی دڵ
- شڵەژاو، دڵەڕاوکێ، یان توڕەبوون
- لەرزینی دەست و پەنجە
- زیادبوونی ئارەقکردنەوە و هەستیاری بەرامبەر گەرما
- زوو زوو پیسایی کردن
- ماندوێتی یان لاوازی ماسولکەکان
- سەختی خەوتن (کەمخەوی)
- ناڕێکی سوڕی مانگانە یان سووکبوونی سوڕی مانگانە
- تەنکبوونەوەی قژ و نینۆکی تەنک و شکاو
- گەورەبوونی ڕژێنی غودەی دەرەقی یان ئەستور بوونی مل
- هەڵئاوسانی چاو
هۆکارەکان
چەندین حاڵەت و هۆکار دەتوانن ببنە هۆی چالاکبوونی زۆر چالاکی غودەی دەرەقی، لەوانە:
- نەخۆشی گڕەیڤس(Graves’ Disease): باوترین هۆکارە. حاڵەتێکی بەرگری خۆکارە کە سیستەمی بەرگری تایرۆید هان دەدات بۆ بەرهەمهێنانی هۆرمۆنی زۆر.
- گرێی غودەی دەرەقی (Toxic nodular goiter): گرێی غودەی دەرەقی کە هۆرمۆنی زیادە بەرهەم دەهێنێت.
- هەوکردنی غودەی دەرەقی: هەوکردنی غودەی دەرەقی کە زۆرجار دوای نەخۆشی یان دووگیانی دەبێتە هۆی دەرکردنی هۆرمۆنەکان بە خێرایی.
- زۆر خواردنی یۆد: لە ڕێجیم یان هەندێک دەرمانەوە.
- زیاد بەکارهێنانی دەرمانی هۆرمۆنی تایرۆید: لەو کەسانەی کە چارەسەری کەمی غودەی دەرەقی دەکەن.
هۆکارە مەترسیەکان
زیادبوونی غودەی دەرەقی دەتوانێت تووشی هەر کەسێک ببێتەوە، بەڵام هەندێک کەس مەترسی زیاتریان هەیە. هۆکارەکانی مەترسی بریتین لە:
- ئافرەت
- کەسێک لە خێزانت نەخۆشی غودەی دەرەقی هەبێت
- نەخۆشیەکانی بەرگری خۆکار وەک شەکرەی جۆری یەکەم یان هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیزم
- جگەرەکێشان (بەتایبەت لە نەخۆشی گڕەیڤس لەگەڵ ئاوسانی چاو)
- ئافرەتی دووگیان یان دوای منداڵبوون
دەستنیشانکردن
چۆن زیادبوونی غودەی دەرەقی دەستنیشان دەکرێت؟ پزیشکی پسپۆر بە چەند جۆرە پشکنینێک ئەم نەخۆشیە دەست نیشان بکاتن.، لەوانە:
کەمی TSH (Thyroid-Stimulating Hormone): ئاماژەیە بۆ ئەوەی جەستە هەوڵی کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی هۆرمۆنی تایرۆید دەدات.
بەرزی ئاستی T3 و T4: هۆرمۆنی زیادەی غودەی دەرەقی پشتڕاست دەکاتەوە.
پشکنینی دژەتەنی تایرۆید: دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پشتڕاستکردنەوەی نەخۆشی گڕاڤس.
ڕەنگە سکانی تایرۆید و تاقیکردنەوەی وەرگرتنی یۆدی تیشکدەر بەکاربهێنرێت بۆ دیاریکردنی هۆکاری چالاکیی زۆر.
چارەسەرەکان
چارەسەری زیادبوونی غودەی دەرەقی بەندە بە هۆکار و توندی و پێداویستییە تەندروستییەکانی کەسەکەوە. بژاردەکان بریتین لە:
دەرمانی دژە غودەی دەرەقی (بۆ نموونە، میتیمازۆڵ یان پرۆپیلتییۆراسیل): ئەمانە بڕی ئەو هۆرمۆنە کەم دەکەنەوە کە غودەی دەرەقیت دروستی دەکات.
چارەسەری یۆدی تیشکدەر: بە دەم دەخورێت، وردە وردە شانەکانی تایرۆیدی زۆر چالاک لەناو دەبات.
بێتا بلۆکەرەکان: یارمەتی کەمکردنەوەی نیشانەکانی وەک لێدانی خێرای دڵ و لەرزین بەڵام چارەسەری ئاستی هۆرمۆنەکان ناکەن.
نەشتەرگەری: لابردنی بەشەکی یان تەواوی تایرۆید لە حاڵەتە توندەکاندا یان کاتێک چارەسەرەکانی تر گونجاو نین.
دوای چارەسەرکردن، ڕەنگە هەندێک کەس تووشی کەمبوونەوەی غودەی دەرەقی ببن و پێویستیان بە چارەسەری گۆڕینی هۆرمۆنی غودەی دەرەقی تەواوی تەمەنیان هەبێت.
خۆپاراستن
ئایا دەتوانرێت ڕێگری لە زیادبوونی غودەی دەرەقی بکرێت؟ هیچ ڕێگەیەکی گەرەنتی کراو نییە بۆ ڕێگریکردن لە زیادبوونی غودەی دەرەقی، بە تایبەت لەو حاڵەتانەی کە بەهۆی نەخۆشییە بەرگرییە خۆکارەکانەوە دروست دەبن. بەڵام دەتوانیت مەترسییەکانت کەم بکەیتەوە یان زوو بیگریت بەم شێوەیە:
- دوورکەوتنەوە لە زیادەڕۆیی لە خواردنی یۆد لە تەواوکەرەکان یان هەندێک دەرمان
- ئاگەداربوون لە بارودۆخی بەرگری خۆکار بە شێوەیەکی کاریگەر
- ئەنجامدانی پشکنینی بەردەوام ئەگەر پێشینەی خێزانیت یان نیشانەکانت هەبێت
- پشتگوێ نەخستنی گۆڕانکارییەکانی وەک دابەزاندنی کێش، گۆڕانی باری دەروونی، یان لێدانی دڵ
لە کۆتاییدا
لە کۆتاییدا زیادبوونی غودەی دەرەقی دەتوانێت کاریگەری لەسەر هەموو جەستەت هەبێت، بەڵام بە چارەسەری دروست و چاودێریکردنی بەردەوام، زۆربەی خەڵک ژیانێکی تەواو و تەندروست بەڕێوەدەبەن. ئەگەر تووشی هەر نیشانەیەک بوویت یان هۆکاری مەترسیت هەیە، قسەکردن لەگەڵ پزیشکەکەت دوا مەخە. دۆزینەوەی پێشوەختە و پلانی چارەسەری دروست دەتوانێت جیاوازیەکی گەورە لە باشبوونی تۆدا دروست بکات.
سەرچاوەکان:
- Hyperthyroidism – Symptoms and causes. (n.d.). Mayo Clinic. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyperthyroidism/symptoms-causes/syc-20373659
- Website, N. (2023a, April 18). Overactive thyroid (hyperthyroidism). nhs.uk. https://www.nhs.uk/conditions/overactive-thyroid-hyperthyroidism/
- Hyperthyroidism. (2025, March 10). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14129-hyperthyroidism#symptoms-and-causes
- National Library of Medicine. (n.d.). Hyperthyroidism. Graves’ Disease | Overactive Thyroid | MedlinePlus. https://medlineplus.gov/hyperthyroidism.html
- Hyperthyroidism (Overactive thyroid). (2025, January 16). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/hyperthyroidism
- American Thyroid Association. (2023, July 28). Hyperthyroidism | American Thyroid Association. https://www.thyroid.org/hyperthyroidism/